J-22 “Orao”
Krajem 60-tih godina RV je uvidelo potrebu za novim lovcem-bombarderom koji bi zamenio MiG-21 u ulozi lovca-bombardera (zbog rentabilnosti) i koji bi u perspektivi zamenio J-21 “Jastreb” u jurišnim eskadrilama. Na osnovu analiza koje su sprovedene, Vazduhoplovno-tehnički institut (VTI) je 1968. izradio studiju aviona koji je u primarnoj ulozi bio jurišnik, a u sekundarnoj lovac. Po spoljašnjem izgledu vidi se da je uzor konstruktorima bio britansko-francuski “Jaguar”, koji se pojavio u to vreme.
Zbog smanjenja troškova, 1969. godine doneta je odluka da se avion izrađuje u kooperaciji sa Rumunijom. Iste godine su vlade dveju zemalja postigle dogovor da se troškovi podele pola-pola. Projekat je dobio naziv YUROM. Kod nas je avion kasnije preimenovan u “ORAO”.
Razvoj projekta se paralelno odvijao u VTI u Beogradu i Vazduhoplovnom institutu IMFCA u Bukureštu, a glavni planovi su bili gotovi već 1972. godine. Za proizvođače bili su određeni mostarski “Soko”, pančevačka “Utva” i rumunska kompanija IAv. Kasnije su u projektovanju i proizvodnji iskrsli neki problemi. Naši inženjeri iz VTI su imali veliko praktično iskustvo u projektovanju svih vrsta aviona, dok je rumunska strana imala samo teorijsko znanje. Slično je bilo i sa rumunskom vazduhoplovnom industrijom. Većina delova koji su u početku stizali iz Rumunije bili su veoma lošeg kvaliteta, ali se ova situacija kasnije na obostrano zadovoljstvo popravila.
Razvoj je tekao dobro i 31. oktobra 1974. poletela su oba prototipa u razmaku od 20 minuta. Prvi je sa aerodroma Batajnica poleteo jugoslovenski prototip sa evidencijskim brojem 25001, koji je kasnije predat Muzeju jugoslovenskog vazduhoplovstva. Novembra 1976. usledio je dvosedi prototip sa jugoslovenske strane, a januara 1977. usledio je rumunski dvosed.
Ubrzo je uočeno da je prototip prekoračio dozvoljenu masu, čime mu je znatno smanjena nosivost ubojnih sredstava, ali kasnije je konstruktivnim promenama ostvareno smanjenje mase za 400 kg.
U isto vreme otkupljena je i licenca za motor “Rols-Rojs Viper 632-41”, a za proizvođače motora su određeni vazduhoplovni zavod “Orao” i rumunska “Turbomekanika”. Kasnije je u saradnji sa “Rols-Rojs”-om razvijena komora za naknadno sagorevanje i motor “Viper 633-41”. Nama je ovaj motor bio potreban i za avion G-4, koji je tada bio u fazi razvoja.
Orao – izviđač je poleteo 1981. godine, a potom je usledila serijska proizvodnja varijante J-22NS (SY-1) sa motorom “Viper 633-41”. Ovom verzijom su skoro u potpunosti postignuti taktičko-tehnički zahtevi.
U Jugoslovenskom RV korišćene su sledeće verzije “Orla”:
•J-22, jurišnik jednosed;
•NJ-22, dvosed, prvenstvena namena mu je obuka, ali ima pune borbene sposobnosti;
•IJ-22, izviđač jednosed, bez instalacija za oružje, ali sa podvesnim izviđačkim kontejnerima i povećanom količinom goriva u unutrašnjim rezervoarima (IJ-22 nema topove);
•INJ-22, kao IJ-22, samo dvosed.
